5. Sınıf Yazılı Çözümü

Konu Özetli Etkinlik Kitabı ÜNİTE FEN BİLİMLERİ MADDENİN DOĞASI 173 05 ■ Maddeler, fiziksel hâllerine göre katı, sıvı ve gaz olarak gruplandırılır. ■ Maddelerin çevreden ısı alarak ya da ısı vererek bir halden başka bir hale geçmesine hâl değişimi denir. ■ Erime: Katı haldeki maddenin çevreden ısı alarak sıvı hale geçmesine erime denir. Yazın aldığımız dondurmanın, dışarıda bekletilen tereyağının ya da elimizde biraz fazla tuttuğumuz çikolatanın erimesi, erime olayının dışarıdan ısı alarak gerçekleştiğini gösterir. ■ Erime olayında madde taneciklerinin hareketleri hızlanırken tanecikler arası boşluk artar . Tanecikler titreşim hareketinin yanında öteleme ve dönme hareketi yapmaya başlar. Böylece madde akışkanlık özelliği kazanır. ■ Donma: Sıvı haldeki maddenin çevresine ısı vererek katı hale geçmesine donma denir. Erime ve donma aynı sıcaklıkta gerçekleşen birbirinin tam tersi olaylardır. ■ Donma olayında taneciklerin hareketi yavaşlar ve tanecikler arasındaki boşluk azalır . Ta- necikler sadece titreşim hareketi yapmaya başlar. Bu durum maddenin akışkanlık özelliğini kaybetmesine sebep olur. ■ Buharlaşma: Sıvı haldeki maddenin çevreden ısı alarak gaz haline geçmesine buharlaşma denir. ■ Sıvı hâlden gaz hâle geçen maddenin taneciklerinin hareketleri hızlanırken, tanecikleri ara- sındaki boşluk artar . Buharlaşma sonucunda tanecikler birbirinden bağımsız hareket ■ Buharlaşma hızı sıcaklığa bağlıdır. Sıcaklık arttıkça buharlaşma hızı da artar. ■ Buharlaşma hızı yüzey alanına da bağlıdır. Yüzey alanı arttıkça buharlaşma hızı artar. ■ Deniz ve göllerden tuz elde etmek için, tuzlu su buharlaştırılır. Avucumuza buz koyduğumuzda veya kolonya döktüğümüzde bir süre sonra elimizin soğuduğunu hissederiz. Demek ki buz erirken kolonya da buharlaşırken elimizden ısı almaktadır. ■ Maddeler kaynarken veya buharlaşırken her zaman dışarıdan ısı alır. Buharlaşmanın en hızlı ve yoğun gerçekleştiği ana kaynama denir. Kaynama ve buharlaşma farklı olaylardır . Buharlaşma Kaynama Her sıcaklıkta gerçekleşir. Belirli bir sıcaklıkta gerçekleşir. Sıvı yüzeyinde gerçekleşir. Sıvının her yerinde gerçekleşir. Buharlaşma esnasında sıcaklık değişebilir. Kaynama esnasında sıcaklık değişmez sabittir. Su, her sıcaklıkta buharlaşır. Su, 100°C’de kaynar. ■ Yoğunlaşma: Gaz hâldeki maddenin çevresine ısı vererek sıvı hale geçmesine yoğuşma denir. Yoğuşma buharlaşmanın tam tersidir. ■ Yoğuşma sırasında maddelerin taneciklerinin hareketi yavaşlar ve tanecikler arası boşluk azalır . ■ Süblimleşme: Katı haldeki maddenin çevreden ısı alarak sıvı hale geçmeden direkt gaz haline geçmesine süblimleşme denir. Nafta- lin, kükürt, katı iyot ve kuru buz gibi maddeler süblimleşebilen maddelere örnektir. Süblimleşme olayında tanecikler arası boşluk ve tanecik hareketliliği artar. ■ Kırağılaşma: Havadaki asılı su buharının çevreye ısı vererek sıvı hale geçmeden direkt katı hale geçmesine kırağılaşma denir. Çok soğuk havalarda su buharının yaprakların, çimenlerin, arabaların üzerinde buz kristalleri meydana getirmesi kırağılaşmaya örnektir. Kırağılaşma olayında tanecikler arası boşluk ve tanecik hareketliliği azalır. ADIM 15 - Maddenin Hâl Değişimi