6. Sınıf Konu Özeti Etkinlik

Konu Özetli Etkinlik Kitabı ÜNİTE FEN BİLİMLERİ ELEKTRİĞİN İLETİMİ VE DİRENÇ 201 06 Elektriksel Direnç ve Ampulün Çalışma Prensibi Cam balkon (Yalıtkan) Filaman (İletken) Filaman Taşıyıcı (İletken) Metal kısım (İletken) ■ Bir devrede elektrik enerjisinin iletimine karşı gösterilen zorluk elektriksel di- renç olarak adlandırılır. Direnç, “R” harfi ile gösterilir ve birimi ohm (Ω) ’dur. Direnç ölçmek için kullanılan aletin adı ohmmetre dir. Tüm maddelerin belirli bir elektriksel direnci vardır. Yalıtkan maddelerin direnci, iletken maddelere göre çok daha fazladır. ■ Bir devrede direnç arttıkça, elektrik akımı daha zor ilerler. Bu durumda elektrik enerjisi devre elemanlarından kolay geçemez ve ampulün parlaklığı azalır. Bu nedenle direnç ile ampul parlaklığı ters orantılıdır. Direnç artarsa parlak- lık azalır. ■ Ampul, elektrik enerjisini ısı ve ışık enerjisine dönüştüren bir devre elemanı- dır. Ampulün içinde argon gazı bulunur. Bu gaz, ampulün içindeki telin uzun süre dayanmasını sağlar. ■ Ampulde ışık saçan kısım ise filaman teli dir. Bu tel, çok ince ve uzundur ve tungsten adı verilen özel bir metalden yapılmıştır. Tungste- nin direnci çok yüksek olduğu için, elektrik akımı bu telden geçerken zorlanır. Akım telden geçerken filaman ısınır, kızarır (akkor haline gelir) ve etrafına ışık yayar. Elektriksel Direncin Bağlı Olduğu Faktörler (Telin Uzunluğu, Kalınlığı ve Cinsi Direnci Etkiler) ■ Elektrik devrelerinde kullanılan tellerin bazı özellikleri, elektriksel dirençlerini etkiler. Direnç arttıkça elektrik akımı zor geçer, bu da am- pulün parlaklığını azaltır . Bu nedenle telin uzunluğu, kalınlığı (kesit alanı) ve yapıldığı madde (cins) ampulün ışık vermesini doğrudan etkiler. ADIM 14 - Elektriksel Direnç ve Bağlı Olduğu Faktörler Telin uzunluğu arttıkça elektriksel diren- ci artar. Özdeş iki devrede aynı kalınlıkta ve aynı maddeden yapılmış tellerden biri uzun, diğeri kısa ise; uzun telin diren- ci daha fazladır. Bu durumda, uzun tel kullanılan devredeki ampul daha az par- lak yanar. Çünkü elektrik akımı daha zor geçer. Kısa telin kullanıldığı devrede ise ampul daha parlaktır. Kısa tel Uzun tel Telin kalınlığı arttıkça (kesit alanı büyü- dükçe) elektriksel direnci azalır. Özdeş iki devrede aynı uzunlukta ve aynı mad- deden yapılmış tellerden biri ince (kesiti küçük), diğeri kalın (kesiti büyük) ise; kalın telin direnci daha küçüktür. Bu neden- le kalın telin kullanıldığı devrede ampul daha parlak yanar. Kalın tel İnce tel Telin yapıldığı maddenin cinsi de direnç üzerinde etkilidir. Aynı uzunlukta ve aynı kalınlıkta bir bakır tel ile bir demir telin di- rençleri farklıdır. Bakır telin direnci demir telden daha küçüktür. Bu nedenle bakır tel kullanılan devredeki ampul, demir tel kullanılan devreye göre daha parlak ışık verir. Bakır tel Demir tel Bakırın elektriksel direnci gümüşe göre fazla, demire göre azdır. Bu sebeple gümüşün elektrik iletimi, bakır ve demire göre daha fazladır. Ancak günlük yaşamda gümüş bakıra göre daha pahalı olduğu için elektrik devrelerinde iletken olarak genellikle bakır kullanılır.